4 de dezembro de 2009

O pecado orixinal


Certo día, cando aínda non había internet nas casas, Eva e Adán foron a unha tenda de música e viron un cd que lles gustaba, pero custaba un mundo de cartos. Eva propúxolle a Adán mercar só un e pagar a medias, pois coñecía un amigo que podía facerlles unha copia. A outra opción tivera sido non mercar NADA.

Hoxe en día, Adán é enxeñeiro e está a desenvolver unha aplicación propia. Para gardar copias de seguridade do seu traballo ten unha gravadora. Polos cds virxes, pola conexión a internet, polos discos duros, polas memorias usb, pola impresora e polo escáner pagou varias veces o “pecado orixinal” que nunca vai cometer. É máis, cando el decida distribuir o seu programa, ninguén lle vai reportar os cartos do canon, posto que non está afiliado á SGAE (e en caso de estalo só reportaría o 6% dos beneficios, o resto vai para as discográficas (!?) e entidades que xestionan os dereitos de autor).

Outro día, Adán foi a unha ferretería, mercou un coitelo e matou a súa muller. O coitelo non tiña gravado canon ningún, pero cometeu o maior “pecado orixinal”: matou a unha persoa! Habería, pois, que lle poñer un canon aos coitelos cos que pelamos as patacas cada día?? Co canon os cidadáns sabemos que a “piratería” non vai acabar, senón que dalgunha forma estánnos lexitimando esta práctica.

Doutra banda, reflexionemos sobre o término “piratería” cun exemplo que usa decote David Bravo, avogado de todoscontraelcanon.es: Un home vendía xeo polas casas, facía cartos arreo e estaba contento co negocio; ata que un día descubriu que inventaran o frigorífico! Desde aquela deixou o negocio do xeo e adicouse a xestionar un canon sobre os frigoríficos. El vive máis acomodado que antes e tanto lle ten que pola rúa persigan a inmigrantes que venden xeo con frigoríficos “pirata”...

O verdadeiro pecado orixinal foi ter concebido así a SGAE, sempre coa complicidade dos distintos Gobernos do Estado!! A SGAE funciona como unha empresa, onde os accionistas son os “gurús do canon”, catro músicos fracasados, as discográficas e, por último, algúns autores. Eis o verdadeiro paraíso: xestionar os cartos do canon e distribuílos ao seu antollo. Así, un músico que rexistre a súa obra no Rexistro da Propiedade Intelectual e non estea afiliado, non recibirá parte do beneficio dese canon! Converteuse na ditadura da propiedade intelectual. Percorren festas privadas, festivais benéficos cobrando impostos revolucionarios, mentres que as músicas tradicionais e as anónimas están indefensas fronte a apropiacións indebidas! Elimina outras formas de facer cultura: o copyleft, a creative commons, a GPL... e a pasos axigantados está a restrinxir os nosos dereitos fundamentais. Agora tócalle á Lei de Economía Sostible, na que un “comité de expertos” pode decidir o peche de calquera web, que consideren “pirata”. Se cadra mañá xa non podedes ler este mesmo blogue... “Cuídense porque andan sueltos”, que diría Gardel.

23 de outubro de 2009

Andrés Gaos e as casiñas do Orzán


Xa van aló cincuenta anos do pasamento de Andrés Gaos Berea. Con tal efeméride, neste e nos vindeiros meses teñen lugar na Coruña as II Xornadas de Divulgación do Patrimonio Musical Galego, nas que dan vida á maxistralidade da súa música. Son moi de agradecer iniciativas de recuperación da memoria e obra de mestres como Gaos, mais tamén débennos facer reflexionar.

Cómpre laiarse do pouco coñecemento que da música de Gaos temos os galegos e, de xeito especialmente grave, os coruñeses. Ora por preguiza, ora por escasa divulgación por parte dos poderes públicos, o certo é que son case nulos os nosos coñecementos sobre os compositores máis próximos como Gaos, Alberto Garaizábal, Xosé Baldomir, Mauricio Farto... comparados con músicos estranxeiros da súa mesma época: Strauss, Chaikovski, Prokófiev, Ravel... ou comparados incluso con algúns do mesmo estado español, como Manuel de Falla ou Albéniz.

De Gaos, poucos no Orzán sabemos que aínda está en pé a casa onde naceu e os máis temos noticia diso grazas a unha placa que tan emotivamente colocou hai ben anos o colectivo "O Facho". A súa casa segue resistindo á choiva, ao vento e á pasividade de todos nós. É tremendamente indignante!

Ben pensado, a Coruña aseméllase a unha froita de escaparate: bonita por fóra e podre por dentro! A codia fórmana os sucesivos paseos marítimos, con bandeiras de postín e unha balaustrada inútil que o bravo mar non cansa de tirar; o cerne son as fermosas casas de galería arruinadas sen que ninguén lles poida valer, memoria doutrora condenada a morrer. Xa ninguén quere ensinar as rúas do Orzán aos forasteiros. Semellan proscritas a un exilio sen retorno. Noutras latitudes, Gaos xa tería unha casa-museo e no barrio brillarían con luz propia todas as brancas galerías co sol da mañá!

Con todo, desde a Concellería de Rehabilitación Urbana están a facer esforzos en recuperar espazos e casas no barrio do Orzán. Un paso necesario, pero ata agora insuficiente, pois de momento o tempo e os intereses dalgúns especuladores gañan con creces a batalla da destrución.

Veciños do Orzán, orgullo da Coruña, orgullo do País, loitade para que non apodreza nin a memoria de Gaos nin as casiñas do Orzán!






De Andrés Gaos, extracto da Sonata para Violín e Piano Op.37

Consultar programación das II Xornadas de Divulgación do Patrimonio Musical Galego.

24 de setembro de 2009

Os Coros das Irmandades


Que é un Coro Galego?

Trátase dun conxunto de gorxas bravas que cantan a emoción da Terra cos instrumentos propios para ela: a gaita, o tamboril, a pandeireta... Foliadas, maneos, pandeiradas, alalás... cántigas que petan no peito da nosa alma colectiva e chaman a soñar o amor dos galegos a este chan.

Cando e por que nacen os Coros das Irmandades?

Os pioneiros foron Aires d'a Terra (1883-1914), quen se atreveron a vestir o traxe do País para reivindicar o canto en galego sen complexos. Logo xurdiron as vinteoito Irmandades da Fala (1916-1931) para crear Coros e Teatro por todo o País, pragmatizando o primeiro idearium nacionalista para a nosa cultura. Algúns dos Coros das Irmandades chegan ata nós sobrevivindo nos tempos máis que difíciles das dúas ditaduras, cantando sempre en galego.

Os nosos Coros, hoxe históricos, naceron dentro do idearium das Irmandades da Fala, loitando pola recuperación integral da nosa identidade nacional, tan azoutada aínda nos nosos días; pola necesidade mesma de sensibilizarnos, como pobo, de todo o patrimonio material e inmaterial que nos arrodea.

O Ciclo de Coros Históricos

Trátase pois dunha xuntanza de Irmandade entre os Coros decanos de Galiza, organizada por Cántigas da Terra no teatro Rosalía Castro. Con esta iniciativa preténdese achegar á xente este xeito de expresión tan noso e, a un tempo, tan esquecido. Quen tomamos a iniciativa de organizalo pensamos que os Coros son a expresión musical dun pobo, o noso, que debe coller con urxencia o tren da memoria ou corre o risco de que as sucesivas roturas xeracionais o deixen amnésico para sempre.

O V Ciclo de Coros Históricos vén cargado de propostas diversas: música, teatro, regueifas e un audiovisual. Ademais, para ir erguendo os ánimos, os venres anteriores a cada un dos concertos Cántigas da Terra estará nas rúas da Coruña.

3 de setembro de 2009

...e xa van cinco anos que nos deixou o Manuel






Ollada a Terra Cha dende as alturas

é semellante a un mar en calma.
Pra medila so valen dúas mensuras:
ferrados de corazón, fanegas de alma!
(Do poemario Terra Cha)





...e xa van cinco anos que nos deixou o Manuel. O noso muiñeiro de brétemas marchou pol'as rúas do vento ceibe. E aquí ficamos nós, sen ti, morrendo a cada intre, c'os soños na gaiola. Mais tamén sei abofé que loitaremos cos teus poemas pra construir unha patria.
Terra Cha, meu irmán!






Da súa voz... Acuso á clase media (Manuel María)

21 de agosto de 2009

A língua na música do País


Calquera persoa interesada na análise dunha determinada cultura (incluída a hexemónica) vai atopar ao comezo do seu camiño a ineludíbel presenza da globalización, tanto na súa dimensión espacial como temporal. Espacial entanto erradica a idiosincrasia e o xeito entender a vida de cada povo, de cada familia, de cada persoa. Temporal entanto racha a transmisión interxeracional do saber colectivo e da experiencia. Todo isto vese substituído ás présas por valores e coñecementos deslocalizados e impersoais, tal que un tsunami. O resultado é unha amnesia do propio na memoria colectiva e polo tanto o inicio dun camiño descoñecido no que nos afunde o medo a ollar cara atrás.

As máis das ferramentas e enxeños empregados na sociedade rural caen en desuso e desacreditación ao seren substituídos por tecnoloxías máis desenvolvidas, habitualmente procedentes doutras latitudes. Os costumes mudan radicalmente, sobre todo coa emigración ás cidades e coa aparición dos medios de masas. O galego convéncese a si propio de que o cambio foi necesario e olla con desprezo a realidade que abandona. Mete no mesmo saco do esquecemento todos os compoñentes da súa antiga vida e evita transmitirlle esa memoria aos fillos! Carros, zocas, arados, muíños... mais tamén verbas, topónimos, xiros, música, técnicas, xeitos de ser: o coñecemento todo!! No mellor dos casos estes saberes ficarán como elementos de museo, cando non esquecidos irremediabelmente. Por qué a realidade inmaterial tamén é relegada?

No aspeito musical, Galiza comezou xa a fins do século XIX a tomar conciencia deste problema de base. Grandes estudosos comezan a recoller melodías, xiros, letras... mais tamén tentan proxectar este legado cara o futuro e crean os coros galegos, nesta etapa sempre asociados ao agromar do nacionalismo galego. Exprésanse musicalmente na língua Nai. Non hai lugar para letras en castelán. En troques, hoxe en día moitas agrupacións, pretendendo reflexar “tal cual” as recollas, presentan ao público letras nos dous idiomas.

É pois esencial distinguir por un lado as propias recollas como documento histórico e por outro o que se pretende facer con elas. A decisión dos coros e de moitos grupos folque para expresarse só en galego diante do público (aínda sendo conscientes das recollas en castelán) responde aos seguintes postulados:

- As letras e as músicas populares son esencialmente “independentes”. Mudan tanto espacial como temporalmente.
- As letras en castelán son de recente creación ou importadas. Nunca arraigadas no povo xeracionalmente.
- Como documento, as recollas deben ter garantida a máxima fidelidade aos seus informantes. Como presentación ao público e proxección cara o futuro, débense garantir aqueles aspeitos esenciais para a preservación da cultura galega, desbotando mesmo se for necesario aqueloutros máis recentes que poñan en xaque esta idiosincrasia (tal é o caso do castelán).

Á luz destes principios pódese observar que non é tan crítica esta “perda” de fiabilidade, senón mellor aínda: un verdadeiro xeito de preservación da xenuinidade. Cómpre o intervencionismo. Non hai lugar para ollar tras do vidro e agardar como o teito da casa se derruba. O tempo dirá quen tiña razón.

13 de agosto de 2009

Pontevedra, 31 de agosto do 1919


Tal que a fala, a música galega tivo Precursores, Rexurdimento e Irmandades. Os Precursores foron os músicos románticos do s.XIX como Veiga, Montes ou Chané, quen recompilaron, harmonizaron e compuxeron innumerábeis temas en clave de País. O Rexurdimento veu da man de Perfecto Feijoo e Aires d'a Terra, primeiro coro galego, que se atreveron a vestir o traxe do País e interpretar as melodías máis nosas cos instrumentos propios para elas: a gaita, o tamboril, o pandeiro... Por último, as Irmandades fórmanas os sucesivos coros que souberon dar forma á idea de Feijoo, chegando a aunar toda a cultura como nunca antes se tivera feito.


Un feito singular foi a homenaxe que os coros lle brindan a Feijoo en agradecemento a tan fecundo labor. Empregando como base o libro “Aires d'a Terra. La poesía musical de Galicia” do gran estudoso José Luis Calle, téntanse reproducir estes acontecementos. A partir desta homenaxe, institucionalizouse nas festas pontevedresas o chamado “día galego”, hoxe xa perdido.


Ás doce da mañá fan os coros a súa entrada en Pontevedra. Os ánimos están levantados e o tenente de alcalde Guiance saúdaos deste xeito: “Aquí tedes a vosa casa e en todo aquelo que sexa necesario estamos ao voso dispor como verdadeiros irmáns da terra galega. Viva Galicia! Viva Feijoo!”.


Ás catro coristas e gaiteiros, ataviados co traxe do País, toman asento nos escaños da casa do concello. O homenaxeado preside o pleno. Falan o alcalde pontevedrés e o presidente de Toxos, ensalzando a obra de Feijoo e fanlle entrega do pergamiño no que o nomean presidente de honra. De seguido, Alfonso Fraga, corista de Cántigas da Terra, recita unha composición de Cabanillas feita expresamente para o acto e un grupo de rapazas coróano cunha lira de loureiro. Finalmente, Feijoo remata a sua intervención, conmovido, con estas verbas: “Eu nada vallo, nin nada son, máis que un gaiteiro que ama de corazón as cousas da terra. Ante esta homenaxe que se me dispensa só sei dicir: grazas, moitas grazas, e teño que rematar convidándovos a que berredes comigo viva Galicia! Vivan os coros galegos!”. Todos en pé entoan o himno de Pondal.


Ás seis comeza a festa na abarrotada praza de touros. Interveñen a banda municipal e os coros que homenaxean: Toxos e Froles (Ferrol), Cántigas e Aturuxos (Lugo), Agrupación Artística (Vigo), Cántigas da Terra (A Coruña), De Ruada (Ourense), Foliadas e Cántigas (Pontevedra) e Agarimos da Terra (Mondariz). Intercaladas con foliadas, pandeiradas e maneos sucédense as regueifas dalgúns coristas que aluden ao laureado:


Hei cantar e cantar

mais que revente o peito

pois canto por festexar

ao querido don Perfeuto!


Todas as sogras han d'ir

de cabeza pra o inferno,

menos aquelas que toquen

a gaita de don Perfeuto!


Rematado o festival, os coros voltan ao concello onde sirven uns pinchos. Alí, Uxío Labarta le un simpático poema que alude aos seus amigos do Lérez e Castelao cun fermoso discurso dá forma ao sentir colectivo. De seguido, Feijoo levaos a todos á súa botica para cantar e bailar ao xeito. As rúas e prazas da Boa Vila son fervedoiro de música con tan soado acontecemento. A festa prolóngase ata ben entrada a noite.

7 de agosto de 2009

Xosé Cardelle Portos


Cardelle foi un deses gaiteiros que honraron á Coruña e a todo o País cun porte que non deixaba indiferente a ninguén. Pertenceu á pleiade de gaiteiros que chegaron á Cascarilla procedentes de toda Galiza (el, de Boimorto), compoñendo unha cidade pangalaica digna do seu ser nacional.

Podería falarvos de moitas historias que escoitei por boca de quen o coñecían ben, mais non é ese o meu cometido, pois non hai mellor froita que a collida da árbore por vós mesmos. Así que agora tomarei un viño convosco contando a miña relación con el, curta no tempo (mágoa!), pero de gran impronta no meu ser gaiteiro.

Para el non había mellor festa no mundo que o Demo da Mota, esa que ten lugar dúas veces no ano entre Boimorto e Arzúa. Unha fermosa carballeira, rodeada de eucaliptos, metáfora dunha illa virxe resistíndose a ser colonizada. Coñecino alí e alí escoiteino tocar por primeira vez, coa súa gaita en Fa grave. Ricardo Santos tíñame dito decote que non había vibrato como o del: bravo e sedoso a un tempo! Unha aparente oposición de termos que se disipou nada máis sentilo. Incluso semelloume a oración profana do gaiteiro, un laio de redención!

Aos anos seguintes xa fomos xuntos, os meus e mais el. Encargaba un lacón perto da súa casa de Montrove e iamos de romaría. Moito nos prestaba. Con el aprendín que a carballeira prantárona aqueles que voltaban da Guerra para deixaren a súa pegada de vida e esperanza nos seus. Alí moitos tiñan ansias por tocar, por lucir as súas artes. Nós, os que opinamos que escoitando apréndese máis que tocando, reivindicabamos un oco para el, mais el agardaba paciente o seu momento. Ora ben, cando botaba unha peza, o seu amor á natureza facía agromar do seu punteiro poliñas e follas de carballo e a súa gaita enchía de vida aquelas árbores da carballeira dos mortos e dos vivos, das víctimas e dos verdugos.

Para rematar, permitide o meu atrevemento: Xosé Cardelle foi o meu "avó" gaiteiro, quero dicir, musicalmente falando. El "pariu" un dos mellores gaiteiros dos nosos días: Ricardo Santos e foi compañeiro de tocatas doutro mestre gaiteiro, Raúl Galego. E á súa vez, eles botaron e botan moitas horas da súa vida a me facer gaiteiro.

Hai uns días marchou coa súa gaitiña a outros lares. Nós prantaremos un carballo na Mota para que siga enchendo coa súas notas de cor verde a súa querida carballeira.

Xosé Cardelle, mestre gaiteiro!

6 de agosto de 2009

A Monteira



"Mal se pode querer a unha lingua se non se quer ao País en que se fala"



Deste xeito sentenciaba "A Monteira", un dos primeiros semanarios escritos integramente en galego. Baixo a dirección de Amador Montenegro Saavedra, nel escribiron entre outros:


- Xan Montes
- Eduardo Pondal
- Pérez Ballesteros
- Salvador Golpe
- Marcial Valladares
- López Ferreiro

Publicouse en Lugo durante un ano: 1889-1890. Así pois sirva como homenaxe este blogue que hoxe nace. Temos claro que 120 anos despois esta declaración de principios segue máis vixente que nunca.

Benvidos todos! Benvidas todas!